Zielone dachy

Dachówka ceramiczna i betonowa, blachodachówka, blacha falista i płaska, papa i gonty bitumiczne, strzecha i gonty drewniane to główne rodzaje pokryć dachowych. Znajdują one zastosowanie na dachach płaskich i spadzistych. W budownictwie jedno- i wielorodzinnym, w budynkach jedno- i wielokondygnacyjnych. W budownictwie miejskim i wiejskim. Każde z pokryć dachowych charakteryzuje się innymi cechami. Ma zarówno swoje zalety, jak i wady. Ma także różne dodatkowe wymagania odnośnie np. przygotowania powierzchni, na której będzie montowane. Wśród wymienionych powyżej rodzajów pokryć dachowych zabrakło jeszcze jednego, od wielu lat goszczącego na naszym rynku budowlanym, a jednak wciąż nie tak chętnie wykorzystywanego jak inne pokrycia dachowe. W dzisiejszym artykule zajmiemy się zielonymi dachami, ich rodzajami, charakterystycznymi cechami, miejscem zastosowania i cenami. Należy zacząć od tego, że pokrycie dachowe wykonane w technologii zielonego dachu należy do pokryć wielowarstwowych, wymaga w związku z tym dokładnego zaprojektowania, a następnie wykonania. Tylko właściwe, prawidłowe ułożenie kolejnych warstw zapewni długie i bezawaryjne użytkowanie. Obecnie jest to o tyle ułatwione, że mamy do dyspozycji różnorodne rozwiązania systemowe.
W tym miejscu odsyłam Państwa do artykułu p. Macieja Rokiela w BzG 1/2007^[1], a poniżej tylko gwoli przypomnienia.
 

Możemy wyróżnić trzy rodzaje zazielenienia dachów:

- ekstensywne,
- intensywne,
- intensywne wysokie.
 

„Ekstensywne zielone dachy” należą do konstrukcji dachowych lekkich, pokrytych roślinnością o niskich wymaganiach pielęgnacyjnych – to przede wszystkim: rozchodniki, kostrzewy, rojniki, mchy, zioła i trawy. Są one dostosowane do ekstremalnych warunków klimatycznych panujących na dachach i w związku z tym nie wymagają praktycznie żadnej pielęgnacji oraz dodatkowego nawadniania. Zaleca się jedynie wykonanie dwóch przycięć w sezonie, co powoduje lepsze ukorzenianie się i wzrost roślin. Do zalet ekstensywnych zielonych dachów, poza walorami estetycznymi, należą: redukcja obciążenia systemów kanalizacyjnych (łagodzenie skutków ulewnych deszczów), zwalczanie efektu miejskiej wyspy ciepła poprzez niepochłanianie w całości energii słonecznej (zamiast tego wytwarzają parę wodną i dzięki temu ochładzają teren otaczający budynek). Roślinność pomaga również w tłumieniu miejskich hałasów.
 

„Intensywne dachy zielone” – tu sadzi się byliny, krzewy ozdobne, trawniki. Są porównywalne do obszarów zielonych występujących na gruncie, takich jak ogrody i parki. Roślinność na tego rodzaju dachu potrzebuje większej ilości wody i regularnej pielęgnacji. Roślinność występująca na tego typu dachu może być także połączona w łatwy sposób z nawierzchniami przeznaczonymi pod ciągi piesze i drogi. „Intensywne dachy zielone” wykonywane są nie tylko na budynkach, lecz również na budowlach podziemnych, takich jak parkingi. Dzięki temu możemy w optymalny sposób wykorzystać przestrzeń, zwłaszcza w obszarach miejskich. Tu również przyczyniamy się do redukcji obciążenia systemów kanalizacyjnych i zwalczamy efekt miejskiej wyspy ciepła.
 

Z kolei „intensywne wysokie dachy zielone” obejmują sadzenie wszystkich rodzajów roślin: bylin, krzewów, tworzenie trawników i drzew - do złudzenia przypominają "zwykłe" tereny zielone.
Mogą być one tworzone na całej płaszczyźnie dachu, zróżnicowane pod względem wysokości lub tworzone punktowo. Rośliny stosowane na tego typu dachu mają duże wymagania co do pielęgnacji oraz regularnego zaopatrzenia w wodę i substancje odżywcze, a układ warstw dla tego typu zazielenienia musi być starannie dobrany pod względem odprowadzenia nadmiaru wody, gromadzenia wody oraz ochrony izolacji przeciwwodnej przed porastaniem korzeni. Do tego zieleń możemy komponować z elementami małej architektury.
 

Główne warstwy dachu zielonego, patrząc od góry:

Warstwa wegetatywna. Na dachy zielone, jako warstwę wegetatywną, stosujemy substraty. W zależności od swojej charakterystyki (przeznaczenia) mogą one wystąpić w kilku rodzajach. Do upraw ekstensywnych zastosujemy substrat z niewielkim udziałem części organicznej (zalecana warstwa 5-15 cm). Pod uprawy intensywne zastosujemy żyzny substrat o wysokiej zawartości torfu i czystego kompostu (zalecana warstwa 15-60 cm). Możemy też użyć specjalistycznych substratów mineralnych, podkładowych, lekkich i pod trawniki. Ważne jest, aby przygotowany substrat miał odpowiednią zdolność gromadzenia wody, którą podnosi się często przez dodanie odpowiednich składników pochodzenia mineralnego, np. perlitu, a prawidłowo przygotowane podłoże powinno też charakteryzować się dobrą przepuszczalnością wody, aby na zielonym dachu nie powstało bagno.
Przy zazielenieniu ekstensywnym, lub w niektórych przypadkach również intensywnym, możemy zastępować klasyczny sypki substrat matami lub płytami wykonanymi z modyfikowanej pianki poliuretanowej lub higroskopijnej wełny mineralnej.
 

Kolejna warstwa zielonego dachu to warstwa filtracyjna. Tworzą ją głównie geotekstylia w postaci włóknin. Są one układane pomiędzy warstwą drenującą, a wegetacyjną lub są częścią składową mat drenujących. Powinny być przenikalne dla korzeni roślin, odporne biologicznie oraz chemicznie (na kwasy humusowe oraz chemikalia z wód opadowych). Powinny charakteryzować się dużą wytrzymałością mechaniczną na rozciąganie, wydłużanie, tarcie oraz ściskanie.
 

Następna jest warstwa drenująca (wykonana głównie z keramzytu, żwiru czy ceglanego gruzu) w celu odprowadzenia wody w trakcie wzmożonych opadów, jak i jej magazynowania w czasie suszy. Stanowi ona również dodatkową ochronę niższych warstw. Na warstwę drenującą można również stosować maty i płyty drenujące, które z uwagi na mały ciężar własny nie wymagają tak solidnego podłoża, jak drenaże klasyczne. Płyta drenująca z tworzyw sztucznych o wysokości kanałów 12 mm wydolnością drenażu odpowiada 150 mm warstwie wykonanej z materiałów mineralnych (uzyskujemy dodatkowo oszczędność w wysokości warstw). Mają one także zaletę niedostępną dla drenaży klasycznych - dużą zdolność gromadzenia wody, co w większości przypadków eliminuje konieczność stosowania drogich instalacji nawadniających.
Grubość warstwy drenażowej dla zazielenienia ekstensywnego waha się przeciętnie od 6 do 10 cm, dla zazielenienia intensywnego od 10 do 30 cm i więcej.
 

Kolejna jest warstwa ochronna, chroniąca przed uszkodzeniami mechanicznymi warstwę hydroizolacyjną.
 

Następnie mamy warstwę izolacji wodoszczelnej odpornej na przerastanie korzeni roślin. W przypadku pokryć bitumicznych (papa) odporność na przerastanie korzeni roślin zapewnia wkładka z folii miedzianej. Rolę tę mogą też spełniać dodatkowe membrany (folie) z tworzyw sztucznych (HDPE lub PCW) układane luźno na normalnym pokryciu bitumicznym, przy czym powinny być szczelnie połączone ze sobą tak, jak typowe jednowarstwowe pokrycia dachowe. Dla zazielenienia ekstensywnego dopuszcza się możliwość luźnego zakładu na łączeniach, lecz nie powinien on być mniejszy niż 150 cm. Minimalna grubość folii dla zabezpieczenia ekstensywnego wynosi 0,5 mm, zaś dla intensywnego 0,8 mm.
 

I ostatnia warstwa, to warstwa izolacji termicznej, która zapewnia odpowiednią izolację cieplną, dodatkowo odprowadzając resztki wody. Układana jest zazwyczaj bezpośrednio na stropie.
 

Widzimy, że liczba warstw, występujących w zielonym dachu, jest spora. Każda z nich ma wpływ na wartość końcową naszego pokrycia dachowego. Materiały stosowane na tego typu pokrycie muszą spełniać określone wymogi, które zazwyczaj są wyższe od tych stosowanych standardowo, co oczywiście wpływa na cenę.
Dodatkowo powierzchnie bardziej strome (spadek 25-40°) wymagają zastosowania na nich tworzyw porowatych albo siatki, która będzie zapobiegać obsuwaniu się podłoża. Na lekko spadzistej powierzchni (spadek 5-25°) trzeba zastosować grubszą warstwę podłoża, gdyż szybciej spływa z niego woda.
 

Pora na kalkulację cenową

Przygotowałem krótki kosztorys na wykonanie pokrycia dachu płaskiego ekstensywnego w układzie klasycznym. Na szczęście do dyspozycji mamy Katalog Nakładów Rzeczowych opracowany przez Athenasoft, który tę kalkulację ułatwi. KNR AT-09 "Pokrycia dachowe. Dachy ekologiczne" zawiera m.in. normatywy na roboty dekarskie dotyczące dachów zielonych.
 

Mój kosztorys oparłem o ww. KNR oraz ceny internetowe materiałów, a także stawki i narzuty kosztorysowe w dwóch wariantach:

Mając dostęp do INTERCENBUDU, możemy również skorzystać z "cen robót wg KNR", gdzie znajdziemy wycenione pozycje z ww. katalogu, a także z wielu innych katalogów (http://intercenbud.pl/).
 

Poniżej moja kalkulacja szczegółowa.

Jak widzimy, cena jednostkowa na wykonanie pokrycia dachu płaskiego ekstensywnego wynosi ~450 zł/m² dla Wielkopolski i ~500 zł/m² dla aglomeracji warszawskiej.
Koszty robocizny z narzutami kosztorysowymi to odpowiednio ~68 zł/m² dla Wielkopolski i ~120 zł/m² dla aglomeracji warszawskiej. Mamy tu tylko różnicę wynikającą z zastosowania różnych stawek R i narzutów.

Na cenę mają również wpływ ceny stosowanych materiałów (od różnych producentów). Chociażby ceny papy termozgrzewalnej podkładowej wahające się od 6 do 20 zł/m², czy papy termozgrzewalnej wierzchniego krycia 20 do 30 zł/m². W zależności od stosowanego systemu na cenę końcową wpłynie też grubość stosowanego substratu. Substrat ekstensywny kupimy za około 350 zł/m³, a substrat intensywny za 300 zł/m³.
 

Przyjmuje się, że dach ekstensywny kosztuje od 350 do 900 zł/m², natomiast intensywny od 600 zł/m² wzwyż. Mamy również dostępne w sprzedaży gotowe pakiety na zielony dach do samodzielnego montażu. Zestaw produktów na zielone dachy ekstensywne o nachyleniu 1-5° z gotową mieszanką siewną, składający się z włókniny chłonno-ochronnej, maty drenażowej, włókniny filtracyjnej, substratu ekstensywnego kosztuje w przeliczeniu na 1 m² ok. 98 zł. Zestaw ten nie zawiera warstwy wodoszczelnej i termicznej.
 

Musimy również pamiętać o tym, aby nasza więźba dachowa, stropodach mogły przenieść stosunkowo duże obciążenia. Ciężar zielonego dachu zależy od grubości warstwy substratu glebowego i od wybranej roślinności i może oscylować od kilkudziesięciu do nawet 900 kg na metr kwadratowy dachu (należy wziąć pod uwagę też ciężar zimowej pokrywy śnieżnej). Dlatego też jeszcze przed zaprojektowaniem pokrycia, należy poznać wytrzymałość istniejącej konstrukcji i ewentualnie ją wzmocnić (co spowoduje podniesienie kosztów).
 

W naszej kalkulacji dodatkowo powinniśmy ująć koszt pielęgnacji powykonawczej, w stadium rozwoju roślinności, a także zachowawczej. Pielęgnacja powykonawcza zapewnia roślinom odpowiednie warunki do wzrostu i trwa około roku. Pielęgnacja zachowawcza ma na celu utrzymanie wypracowanych efektów, a także osiągnięcie docelowego stanu wegetacji.

Prawidłowo wykonany zielony dach to rozwiązanie ekologiczne, trwałe, spełniające funkcje estetyczne i rekreacyjne. Sprzyjające termoregulacji (przeciwdziałając nadmiernemu nagrzewaniu lub utratom ciepła), przyczyniające się do obniżenia kosztów eksploatacji budynków.

^[1] Maciej Rokiel, „Dachy zielone”, BzG 1/2007