W celu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych w sektorach transportu drogowego i budownictwa, nieobjętych istniejącym EU ETS, powstał odrębny system EU ETS 2, który działa równolegle do pierwszego (patrz tabela). W przeciwieństwie do istniejącego systemu handlu uprawnieniami do emisji, EU ETS 2 nakłada obowiązki na podmioty podlegające opodatkowaniu podatkiem akcyzowym od energii, nie na końcowych konsumentów paliw. Za rozliczanie się i umarzanie uprawnień za emisje będą odpowiadały podmioty, które wprowadziły paliwa do obrotu.
Uprawnienia do emisji w ramach systemu EU ETS 2 nie będą mogły być wymieniane na uprawnienia będące przedmiotem obrotu w istniejącym systemie EU ETS. Dodatkowo zostaną wprowadzane na rynek bez bezpłatnego przydziału, czyli wyłącznie w drodze aukcji.
Mimo że umarzanie uprawnień w ramach systemu EU ETS 2 rozpocznie się dopiero w 2028 roku dla emisji z roku ubiegłego, obowiązek raportowania emisji wszedł w życie od 1 stycznia 2025 r. [1].

Jakie branże obejmie EU ETS 2?

EU ETS 2, wprowadzany w ramach pakietu „Fit for 55”, rozszerza zakres regulacji dotyczących emisji gazów cieplarnianych na nowe sektory, które wcześniej nie były objęte systemem handlu uprawnieniami do emisji. Główne obszary objęte EU ETS 2 to:

  • Budownictwo – system będzie regulował emisje wynikające ze spalania paliw kopalnych, takich jak gaz ziemny, w budynkach. Celem jest redukcja emisji o 43% do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 2005 r.
  • Transport drogowy – EU ETS 2 dotyczy również emisji związanych z transportem drogowym, gdzie planowana jest redukcja emisji o 42% do 2030 r. w porównaniu z poziomem z 2005 r.
CZYM JEST EU ETS?

EU ETS jest kluczowym narzędziem Unii Europejskiej w walce ze zmianami klimatycznymi. Obejmuje najważniejsze gałęzie przemysłu – elektrownie i duże zakłady przemysłowe, sektor lotniczy, przemysł hutniczy, rafinerie, produkcję chemikaliów, sektor cementowy. Działa na zasadzie „cap and trade” (ogranicz i handluj). Oznacza to, że:

  • Dla określonych sektorów przemysłowych, ustalany jest maksymalny dozwolony poziom emisji gazów cieplarnianych.
  • Spółki działające w ramach tych sektorów, otrzymują lub kupują uprawnienia do emisji, które mogą następnie sprzedawać lub wymieniać między sobą.
  • Jedno uprawnienie do emisji (ang. European Union Allowance – EUA) upoważnia posiadacza do emisji jednej tony CO2e do atmosfery.
    (Ekwiwalent emisji CO2 – to uniwersalna jednostka miary, pozwalająca ocenić wpływ różnych gazów cieplarnianych na ocieplenie klimatu. Wartość CO2e określa stężenie dwutlenku węgla, którego emisja wywołałaby taki sam efekt cieplarniany, jak emisja danego gazu cieplarnianego).

Z czasem limit ten jest stopniowo obniżany, co prowadzi do zmniejszenia całkowitych emisji gazów cieplarnianych w Unii. System zachęca przedsiębiorstwa do inwestowania w technologie niskoemisyjne, ponieważ im mniej uprawnień jest dostępnych na rynku, tym wyższa ich cena.

EU ETS służy jako wzorcowy model dla podobnych systemów handlu emisjami na świecie. Inspiruje on inne kraje do tworzenia własnych mechanizmów redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Na wzór systemu EU ETS powstał również CBAM (ang. Carbon Border Adjustment Mechanism – Mechanizm dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2), którego celem, oprócz redukcji emisji gazów cieplarnianych, jest zapobieganie przenoszenia działalności firm poza teren Unii Europejskiej. Więcej na temat CBAM pisaliśmy w BzG 3/2024.

Wdrożenie systemu EU ETS 2

Harmonogram wdrożenia EU ETS 2 jest zaplanowany na lata 2023-2028 i przewiduje kilka decydujących dat i etapów:

  • 10 maja 2023 r. weszły w życie przepisy dotyczące EU ETS 2, co stanowi formalny początek przygotowań do nowego systemu handlu emisjami.
  • Obowiązki związane z monitorowaniem i raportowaniem emisji rozpoczną się od 1 stycznia 2025 r. Od tego czasu dostawcy paliw będą musieli zacząć dokumentować emisje gazów cieplarnianych, za które odpowiadają.
  • System EU ETS 2 ma zacząć w pełni obowiązywać od 2027 r., z możliwością opóźnienia do 2028 r., jeśli ceny ropy i gazu pozostaną wysokie. To przesunięcie ma na celu umożliwienie dostawcom paliw oraz innym podmiotom lepsze przygotowanie się do nowego systemu.

Obowiązek zakupu uprawnień do emisji spoczywa na podmiotach, takich jak: dystrybutorzy gazu, węgla, oleju opałowego oraz benzyny, którzy wprowadzają paliwa do obrotu. Celem jest zwiększenie odpowiedzialności za wynikające z tej działalności emisje gazów cieplarnianych i ich ograniczenie już na etapie dostaw energii (np. na potrzeby użytkowania budynku).
System ma przyspieszać zmiany i wywoływać mechanizmy rynkowe, które zachęcają do inwestycji w odnawialne źródła energii i technologie charakteryzujące się obniżoną emisyjnością. Konieczne będzie również rozwijanie inteligentnych sieci energetycznych, umożliwiające efektywne zarządzanie energią i emisjami.

Plany dotyczące wdrożenia EU ETS 2 budzą szereg obaw dotyczących tego, czy koszty zakupu uprawnień do emisji CO2e nie będą przerzucane na konsumentów poprzez zwiększanie cen paliw i energii. Kluczowe będzie monitorowanie działań tych podmiotów oraz zapewnienie przejrzystości w ustalaniu cen.

Główne różnice między EU ETS a EU ETS 2

ZAKRES SYSTEMU
EU ETS Obejmuje głównie sektory energetyczne i przemysłowe, takie jak: wytwarzanie energii elektrycznej oraz produkcja metali i cementu. System koncentrował się na największych emitentach gazów cieplarnianych.
EU ETS 2 Rozszerza regulacje na budownictwo oraz transport drogowy, co oznacza, że nowe przepisy będą dotyczyć dostawców paliw, takich jak: dystrybutorzy węgla, gazu ziemnego, oleju opałowego, benzyny i oleju napędowego.
MODEL PRZYZNAWANIA UPRAWNIEŃ
EU ETS W początkowych fazach systemu uprawnienia były przydzielane głównie bezpłatnie na podstawie historycznych danych emisji. W późniejszych fazach wprowadzono aukcje, ale istniała możliwość korzystania z darmowych uprawnień.
EU ETS 2 Cały przydział uprawnień opiera się wyłącznie na aukcjach, co oznacza brak darmowych uprawnień. Każdy podmiot objęty systemem będzie musiał nabywać uprawnienia na rynku, co ma na celu zwiększenie przejrzystości i przyśpieszenie redukcji emisji.
MECHANIZMY STABILIZACJI CEN
EU ETS Nie przewidywał mechanizmów stabilizacyjnych dla cen uprawnień do emisji EUA, co prowadziło do znacznych wahań cenowych.
EU ETS 2 Wprowadza mechanizm rezerwy stabilizacyjnej (ang. Market Stability Reserve – MSR), który ma interweniować w przypadku dużych wahań cen oraz stabilizować rynek poprzez uwalnianie dodatkowych uprawnień w razie nagłych wzrostów cen.
OBOWIĄZEK RAPORTOWANIA
EU ETS Wymaga od operatorów instalacji corocznego raportowania rzeczywistych emisji gazów cieplarnianych. Spółki składają raporty do 31 marca każdego roku, a ich treść jest sprawdzana przez akredytowanego weryfikatora. Uprawnienia do emisji muszą być umarzane do 30 kwietnia.
EU ETS 2 Obowiązek raportowania przez dostawców paliw wejdzie w życie od 1 stycznia 2025 r., a raportowanie zweryfikowanych emisji przez te podmioty rozpocznie się w 2026 r. Pełne wdrożenie związane z aukcją uprawnień i rozliczaniem emisji planowane jest na 2027 r., z możliwością przesunięcia na 2028 r. w przypadku wysokich cen paliw.
PŁATNICY
EU ETS Głównymi płatnikami są duże zakłady przemysłowe oraz elektrownie. Te podmioty są zobowiązane do zakupu uprawnień do emisji CO2e w zależności od ich poziomu emisji.
EU ETS 2 Płatnikami będą przede wszystkim dostawcy paliw, a nie bezpośredni użytkownicy końcowi (np. właściciele budynków czy kierowcy). Oznacza to, że to dostawcy paliw będą odpowiedzialni za zakup uprawnień do emisji związanych z wprowadzanymi do obrotu paliwami.

Wpływy ze sprzedaży uprawnień zasilą transformację energetyczną

Zgodnie z Dyrektywą 2003/87/WE (Dyrektywa ETS) [1], wpływy ze sprzedaży uprawnień na aukcjach są dochodami publicznymi i mają zostać wykorzystane do ograniczania emisji gazów cieplarnianych. Będą wspierać konkretne działania, takie jak: termomodernizacja budynków, rozwój sieci ciepłowniczych i systemów ogrzewania opartych na odnawialnych źródłach energii (np. pompy ciepła). Mają zasilać również Fundusz Społeczno-Klimatyczny, który wspomaga modernizację gospodarstw domowych i przedsiębiorstw dotkniętych wzrostem kosztów energii.
Środki będą również wykorzystywane do tworzenia zachęt dla przedsiębiorstw i obywateli do przestawiania się na technologie niskoemisyjne oraz do modernizacji istniejących instalacji.

Państwa członkowskie są zobowiązane do corocznego raportowania wykorzystania dochodów uzyskanych z aukcji uprawnień do emisji. Ma to na celu zapewnienie przejrzystości i odpowiedzialności w wydatkowaniu tych środków. Pierwszoplanowym wyzwaniem jest zmiana zachowań konsumentów w kierunku bardziej zrównoważonego transportu i efektywności energetycznej. Wymaga to nie tylko edukacji, ale także stworzenia odpowiednich rozwiązań, które skłonią ludzi do korzystania z transportu publicznego oraz inwestowania w energooszczędne rozwiązania w swoich domach.

Wpływ systemu EU ETS 2 na rynek budowlany

Analizując zależności rynkowe, można przypuszczać, że EU ETS 2 przyczyni się do rozwoju sektora budowlanego. Pośrednim skutkiem wprowadzenia systemu, będzie termomodernizacja istniejących budynków. Wiele starszych obiektów nie spełnia obecnych norm dotyczących efektywności energetycznej. W związku z tym konieczne będą prace obejmujące zarówno poprawę izolacji, jak i wymianę systemów grzewczych oraz instalację odnawialnych źródeł energii.

Dzięki Funduszowi Społeczno-Klimatycznemu oraz innym programom wsparcia finansowego, inwestycje w modernizację budynków powinny być bardziej dostępne dla właścicieli nieruchomości, co może się przełożyć na zwiększenie liczby zleceń dla firm projektowych i wykonawczych.
Wzrost zapotrzebowania na remonty istniejących budynków wymusi na firmach budowlanych kierunkowe planowanie i strategię rozwoju. Pojawi się konieczność inwestowania w szkolenia dla pracowników oraz rozwijania kompetencji w zakresie nowoczesnych technologii budowlanych.

Podsumowanie

Wprowadzenie kolejnej odsłony europejskiego systemu handlu emisjami stanowi zasadniczy element strategii Unii Europejskiej w dążeniu do neutralności klimatycznej do 2050 r. Cele dotyczące sektora budowlanego są ambitne i zakładają redukcję emisji wynikających z zużycia energii począwszy od jej wytworzenia i skończywszy na zapotrzebowaniu. System EU ETS 2 promuje wdrażanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych, a odpowiednie mechanizmy finansowania mają zapewnić wsparcie dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dotkniętych trudnościami wynikającymi z transformacji energetycznej.