Wybrane zagadnienia kosztorysowania inwestycji w Stanach Zjednoczonych (część I)

1. Wstęp

Celem artykułu jest przybliżenie przebiegu procesu inwestycyjnego w Stanach Zjednoczonych, ze zwróceniem szczególnej uwagi na procesy kosztorysowania, zarówno z punktu widzenia inwestora, jak i wykonawcy. Pokażę też szkicowo klasyfikację robót budowlanych, rodzaje klasyfikacji, ich rozwój i zastosowanie.

2. Przebieg procesu inwestycyjnego

Przebieg procesu inwestycyjnego zostanie omówiony na podstawie narzędzia do jego kontroli, zwanego w skrócie WBS. WBS („Work Breakdown Structure” – „Struktura podziału pracy”) jest podstawą efektywnego planowania projektu^[1], jego wykonania, kontroli, oceny oraz tworzenia raportów.

Tworząc WBS, dzieli się duże zadanie na mniejsze elementy łatwo identyfikowalne i łatwiejsze do zarządzania. Wszystkie prace zawarte w WBS mogą być zaplanowane, oszacowane i budżetowane. WBS strukturyzuje i integruje prace przygotowawcze i projektowe (zakres, harmonogram i koszt); jest narzędziem do zarządzania całym cyklem życia projektu. Zarządzający projektem mogą łatwo ocenić stopień zaawansowania, zgodność z harmonogramem, czy niezbędne finansowanie. Elementy systemu powinny być:

• definiowalne – opisane językiem łatwo zrozumiałym dla uczestników projektu,
• wykonalne – odpowiedzialność za realizację poszczególnych jednostek pracy może być przypisywana uczestnikom projektu,
• obliczalne – aby można było obliczyć czas trwania, czas wymagany do zakończenia, koszty oraz zasoby niezbędne do zrealizowania pozostałej części projektu,
• niezależne – od innych elementów procesu,
• integrowalne – z innymi elementami projektu,
• mierzalne – aby można było ocenić postęp (terminy rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych etapów przejściowych),
• adaptowalne – wystarczająco elastyczne, aby dodanie/usunięcie elementu WBS nie niszczyło struktury podziału.

W załączonej tabeli pokazano przykładową strukturę podziału inwestycji na poszczególne zadania. Zapoznanie się z tabelą nie tylko pozwala na wyobrażenie sobie o krokach niezbędnych do jej realizacji, ale również uświadamia, jak ważna jest w tym procesie pozycja kosztorysanta, który nie tylko tworzy kosztorysy, ale je na każdym etapie aktualizuje, dostarczając informacji niezbędnych do zarządzania finansowaniem przedsięwzięcia.

3. Kosztorys a budżet

Kosztorysowanie jest wysoce sformalizowanym sposobem przewidywania prawdopodobnych kosztów inwestycji. Kosztorys jest ważnym narzędziem zarządzania podczas fazy projektowania przedsięwzięcia, dostarczającym informacji o obiekcie, będąc jednocześnie jednym z najważniejszych składników budżetu projektu.

Wszystkie przedsięwzięcia zaczynają się od pomysłu i kończą jego realizacją. Większość projektów koncepcyjnych wymaga licznych zmian, aby stać się zadaniem możliwym do przyjęcia z praktycznego punktu widzenia. Kosztorys odnoszący się do fazy koncepcyjnej staje się coraz bardziej ważny dla inwestorów, architektów i wykonawców. Staje się narzędziem do określania wymaganych realnych nakładów i pozwala ocenić finansowe potrzeby zadania. W miarę rozwoju przedsięwzięcia kosztorys jest uszczegółowiany i dopracowywany. Ostatecznie zawiera on wszystkie nakłady, które mogą znaleźć się w ofercie wykonawcy.

Jednak kosztorys nie może być utożsamiany z całkowitym budżetem inwestycji. Budżet zawiera szereg innych nakładów, określanych, jako „miękkie koszty”. Te koszty nie są na ogół uwzględniane w kosztorysie, a stanowią je między innymi koszty pozyskania terenu, prac projektowych, zakupu wyposażenia i mebli, pozwoleń, podatków, ubezpieczeń, jak również pozyskania funduszy na inwestycję i przeniesienia działalności do nowego obiektu.

4. Klasyfikacja robót i jej rozwój (MasterFormat, Uniformat)

Kluczowym zadaniem w kosztorysowaniu jest ustanowienie ram lub formatu, w którym koszty zostaną przypisane elementom struktury podziału pracy (omówiony wyżej podział WBS). Przewagę zyskały dwa formaty MasterFormat^[2] opracowany przez CSI („Construction Specification Institute” – „Instytut Specyfikacji Budowlanych”) i Uniformat, opracowany przez ASTM (American Society Testing and Materials – Amerykańskie Stowarzyszenie Badań i Materiałów).

Pierwotna wersja klasyfikacji MasterFormat z roku 1948 zawierała 16 rozdziałów i została w 2004 r. rozbudowana do 49. Podział bazuje na rodzajach robót.

Hierarchia Uniformat bazuje na podziale opartym o elementy konstrukcyjne obiektu. Schemat Uniformat został przyjęty przez wiele organizacji, również agencje rządowe USA.

MasterFormat jest szeroko stosowany przez firmy projektowe i wykonawcze do wyceny na etapie projektowania, ponieważ został dobrze powiązany z zestawem wzorcowych specyfikacji. Z kolei Uniformat nadaje się lepiej do wstępnej wyceny, ponieważ kosztorysy szacunkowe nie pozwalają na wykorzystanie baz danych MasterFormat.

Zakresy obu klasyfikacji przenikają się. Poniżej zamieszczona tabela pokazuje związki między nimi.

Przykład kalkulacji w schemacie Uniformat. Dokument pokazuje również klasyfikację Uniformat:

Przykład tabeli zestawienia kosztów w schemacie MasterFormat:

Obecnie rozwijany jest nowy system klasyfikacji Budowlanej OmniClass (OCCS). Jest to system uniwersalny, zawierający w sobie inne istniejące i obecnie stosowane klasyfikacje: MasterFormat w odniesieniu do rodzajów robót, Uniformat – do elementów i EPIC (Electronic Product Information Cooperation) dla produktów. System znajduje również zastosowanie w nowej, rozwijanej technologii BIM (Building Information Modeling/Management), która pozwala na gromadzenie pełnej informacji o obiekcie w postaci elektronicznej i jej modyfikację tak, aby odzwierciedlała poszczególne etapy powstawania, eksploatacji i likwidacji obiektu.

^[1] Słowo angielskie „project” oznacza całość zadania (przedsięwzięcia od fazy przygotowawczej, aż do oddania obiektu do użytku). Odpowiednikiem polskiego słowa „projekt” jest termin „design documents”.

^[2] przyp.red. – proponujemy Państwu zapoznanie się z artykułami inż. Jerzego Kubiszewskiego „Szacowanie kosztów budowy i indeksacja cen” (BzG 1,3/2012) oraz „Porządek budowlany w Stanach Zjednoczonych” (BzG 1,2/2014) i „Kryteria rozstrzygania przetargów w USA i Wielkiej Brytanii” (BzG 3/2014).