Przeglądy okresowe systemu ETICS – co i kiedy sprawdzać?

System dociepleń ETICS pełni kilka funkcji jednocześnie. Podstawową jest oczywiście zapewnienie wymaganej termoizolacyjności ścian. Kolejną, o czym bardzo często się zapomina, jest rola ochronna. Trzecia funkcja jest związana z estetyką obiektu. Zatem naprawa musi przywracać pierwotne przeznaczenie każdej z uszkodzonych warstw, jak i całemu systemowi.

Elewacja budynku ocieplonego metodą ETICS podczas eksploatacji narażona jest na uszkodzenia mechaniczne będące wynikiem użytkowania. Podlega również naturalnym procesom starzenia i degradacji. Intensywność tych procesów jest wypadkową różnych czynników, związanych z m.in. usytuowaniem obiektu, jakością prac wykonawczych oraz sposobem konserwacji. Trwałość ocieplenia (systemu) nie powinna być krótsza niż 25-30 lat – przez taki czas powinno ono spełniać wszystkie wymagania użytkowe. Okres ten nie dotyczy wyprawy tynkarskiej, która musi być sukcesywnie kontrolowana i na bieżąco naprawiana. Minimalną trwałość wyprawy elewacyjnej określa się na 5 lat, przy czym wymóg ten dotyczy braku rys, spękań i odprysków tynku. W tym okresie czasu dopuszczalne są natomiast niewielkie zmiany jej barwy.

Przeglądy okresowe

Pierwszym etapem pozwalającym na zauważenie uszkodzeń, wad czy mankamentów optycznych jest okresowa kontrola obiektu. Ma ona za zadanie potwierdzić odpowiedni stan techniczny systemu ETICS, a więc spełnienie wymagań podstawowych w trakcie użytkowania obiektu (określonych w art. 5 Prawo budowlane [1]). Rezultatem przeglądu jest informacja o uszkodzeniach, awariach, czy zagrożeniach związanych z eksploatacją systemu ETICS (i całego obiektu), a integralną częścią protokołu są ewentualne zalecenia naprawcze. Mają one na celu uniknięcie niebezpieczeństwa pojawienia się uszkodzeń lub nasilenia procesów niszczących system ociepleń. Zakres i częstotliwość przeglądów podano w tab. 1.

Ze zrozumiałych względów okresowa kontrola nie jest (i nie może być) ekspertyzą mającą na celu kompleksową ocenę poprawności wykonanych robót, dlatego obejmuje ona jedynie wybrane obszary. Natomiast jej wyniki mogą być (a w niektórych sytuacjach muszą) podstawą do wykonania takiego opracowania. Przegląd pięcioletni, ze względu na swoją kompleksowość będzie zawierać informację o niezbędnych do wykonania pracach remontowo-naprawczych.

W przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m² oraz innych obiektów budowlanych o dachu powyżej 1000 m² kontrolę należy przeprowadzać co najmniej dwa razy w roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada. Osoba dokonująca przeglądu jest obowiązana na piśmie zawiadomić organ nadzoru budowlanego o jego przeprowadzeniu. Zakres kontroli rocznej i półrocznej jest w zasadzie identyczny, natomiast pięcioletniej jest poszerzony o estetykę budynku, jego otoczenia oraz o sprawdzenie przydatności do użytkowania samego obiektu.

Przegląd pięcioletni może być traktowany także jako roczny, jeżeli jego zakres obejmuje wymagania stawiane kontroli rocznej [3]. Dla obiektów objętych kontrolą półroczną, przegląd pięcioletni wykonany do 31 maja może być traktowany jako półroczny, o ile jego zakres obejmuje wymagania stawiane kontrolom półrocznym [3]. Nie zwalnia on jednak z obowiązku wykonania przeglądu jesiennego.

Wymagania podstawowe a ETICS

Przeanalizujmy wymagania podstawowe zawarte w art. 5.1 ustawy Prawo budowlane [1]:

Nośność i stateczność konstrukcji. System ETICS jest wykonywany z nienośnych elementów budowlanych i nie wpływa na stateczność i nośność ściany, do której jest mocowany. Wpływa natomiast na jej trwałość poprzez zwiększenie ochrony przed czynnikami atmosferycznymi. Skoro jest to układ samonośny, to zaobserwowanie objawów utraty stabilności systemu podczas normalnej eksploatacji jest dość trudne. Nie chcę tu używać słowa niemożliwe, jednak musiałby to być albo dość duży zbieg okoliczności, albo bardzo widoczne objawy (odchyłka od płaszczyzny, spękania, zarysowania).
System ETICS może jednak maskować objawy utraty nośności ścian. Taka sytuacja jest jak najbardziej realna np. w starych kamienicach z drewnianymi stropami, które pracują jak ściągi i zapewniają stateczność ścianie. Zbutwienie końcówek drewnianych belek stropowych powoduje, że zmienia się układ statyczny filarka na całej wysokości ściany (nie tylko samej kondygnacji). Objawem są charakterystyczne pionowe rysy oddzielające filarki podokienne od pozostałej części przegrody.

Bezpieczeństwo pożarowe. Ten wymóg związany jest ze sposobem klejenia płyt termoizolacyjnych i niestety często bywa lekceważony. Tak chętnie stosowana metoda „na placki”, bez ramki obwodowej powoduje, że w przypadku pożaru tworzy się „komin” pomiędzy ścianą a termoizolacją. Stan taki jest bezpośrednim powodem do demontażu układu. Zdiagnozowanie tej wady podczas kontroli okresowej nie jest takie łatwe. Wymaga bowiem zajrzenia (np. kamerą endoskopową) pod styropian, a bez uszkodzenia wyprawy elewacyjnej jest to dość trudne. Pomocne mogą być oględziny ościeży, a dokładniej sposobu ich zamknięcia, niekiedy nie jest potrzebna nawet kamera (fot 1).

Higiena, zdrowie i środowisko. Ten punkt związany jest bezpośrednio z mostkami termicznymi i sposobem użytkowania lokalu. Warunki techniczne [2] nie dopuszczają do rozwoju grzybów pleśniowych na wewnętrznych powierzchniach przegród. Jest to wymóg bezwzględny, nie ma tu żadnej alternatywy (§ 321.1. Na wewnętrznej powierzchni nieprzezroczystej przegrody zewnętrznej nie może występować kondensacja pary wodnej umożliwiająca rozwój grzybów pleśniowych).
Kondensacja powierzchniowa zachodzi w sytuacji, gdy powietrze mające kontakt z chłodną powierzchnią ochładza się do temperatury niższej niż punkt rosy. Dzieje się tak w pomieszczeniach o podwyższonej wilgotności powietrza i/lub niedostatecznej izolacyjności termicznej. Kondensacja powierzchniowa pojawia się w miejscach, w których temperatura jest najniższa, generalnie tam gdzie występują mostki termiczne (geometryczne lub materiałowe). Bardzo pomocna może tu być rozmowa z lokatorami.

Przyczyną pojawienia się grzybów pleśniowych może być także zawilgocenie na skutek uszkodzenia systemu (rysy, spękania) lub kondensacji międzywarstwowej.

Oszczędność energii i izolacyjność cieplna. Ochrona termiczna to główna funkcja systemu ETICS. Wymaganą grubość termoizolacji i jej parametry określa dokumentacja techniczna. Newralgicznymi miejscami do analizy będą tu przede wszystkim mostki termiczne.

Miejsca newralgiczne

Oględziny systemów ETICS powinny się koncentrować na powyższych wadach i uszkodzeniach oraz ocenie, na ile mogą one wpłynąć na pogorszenie trwałości układu czy późniejsze problemy eksploatacyjne. Zawsze istotne będą tzw. trudne i krytyczne miejsca, którym trzeba poświęcić większą uwagę. Należy do nich zaliczyć:

• obszary przy otworach okiennych i drzwiowych, ościeża i parapety (fot. 2-5),
• narożniki wklęsłe i wypukłe,
• strefa cokołowa ścian przy balkonach i tarasach,
• strefa okapowa pod tarasami,
• strefa cokołowa przy gruncie (fot. 6-8) i obszary narażone na uszkodzenia mechaniczne (np. ściana od strony chodnika),
• strefa przy dachu i obszary gzymsów (fot. 9),
• dylatacje w systemie (fot. 11), miejsca montażu obróbek blacharskich (fot. 3), miejsca łączenia ze sobą różnych rodzajów wypraw elewacyjnych (fot. 10), powierzchnie boni (fot. 11).

Są to miejsca, gdzie niedoskonałości ujawniają się w pierwszej kolejności, choć nie zawsze jest to regułą. Powierzchnie ścian bez otworów okiennych i elementów dekoracyjnych również są narażone na uszkodzenia, jednak geneza tych mankamentów może być zupełnie inna. Trzeba także szukać widocznych odspojeń tynku, farby, ich łuszczenia się, pęcherzy (fot. 8) czy wykwitów.
Nie wolno ograniczać się, zwłaszcza przy przeglądach pięcioletnich, tylko do szukania wizualnych objawów dezintegracji systemu. Oględziny zewnętrzne powinny być ukierunkowane na krytyczne miejsca, których uszkodzenia wpływają stymulująco na zawilgocenie czy wręcz na wnikanie wody w warstwy systemu ETICS. Chodzi przede wszystkim o wady pokrycia dachowego, stan instalacji odwodnieniowych (rynny, rury spustowe), obróbki blacharskie, okapy, usterki w obrębie balkonów czy tarasów, przecieki w obszarze stolarki (parapety). Dlatego szczególnie starannie należy obejrzeć oczywiście wszelkiego rodzaju dylatacje, zauważone spękania i rysy (fot. 12), jak również miejsca połączeń materiałów o różnych właściwościach (fot. 10). Trzeba też zwrócić uwagę na rozmaite przebarwienia i wykwity (fot. 13) oraz porażenie biologiczne (fot. 14).

Przy kilkuletnich, a szczególnie kilkunastoletnich systemach, trzeba sprawdzić stan systemu dociepleniowego w sąsiedztwie stolarki. Nierzadko można zaobserwować sytuację taką jak pokazano na fot. 2. Nie chodzi tu tylko o zaobserwowaną szczelinę. Niedopuszczalne jest mocowanie płyt termoizolacyjnych bez pasma obwodowego, tylko „na placki”. Zaprawa klejowa musi być nanoszona na ich powierzchnię metodą obwodowo-punktową lub całopowierzchniową. Niestosowanie się do tych zaleceń, w razie pożaru przyczynia się do szybkiego rozprzestrzeniania ognia, tworząc pod ociepleniem swoisty komin zasysający języki ognia i przenosząc je na sąsiednie kondygnacje (fot. 14). Jest to bezpośrednie wskazanie do demontażu ocieplenia.
W tab. 2 podano zalecenia dotyczące sprawdzenia wyprawy elewacyjnej (tynk, wymalowania) i zalecany sposób postępowania [4].