Istotny wkład w adaptację do zmian klimatu a realizacja projektów budowlanych

Taksonomia UE [1] jest narzędziem definiującym cele środowiskowe, w stosunku do których należy oceniać działalność, aby uznać ją za zrównoważoną. Żeby wykazać zgodność danego projektu z Taksonomią, należy nie tylko spełnić kryteria „nieczynienia poważnej szkody” zdefiniowane w art. 17 tego rozporządzenia, ale również uzasadnić wniesienie istotnego wkładu w co najmniej jeden z sześciu celów środowiskowych (patrz ramka).

Warunki, jakie dana działalność musi spełnić, aby potwierdzić te wymagania zostały określone w rozporządzeniach do Taksonomii. Definiują one techniczne kryteria kwalifikacji wnoszenia istotnego wkładu do poszczególnych celów środowiskowych, a także wymogi do spełnienia zasady DNSH tj. nieczynienia poważnych szkód. W zależności od tego, do którego z celów środowiskowych działalność wnosi istotny wkład, wymagania w zakresie zasady DNSH wobec pozostałych celów mogą być zróżnicowane.

Istotny wkład w jeden z sześciu celów środowiskowych

Wydaje się, że w projektach polegających na budowie nowych budynków najczęściej wybieranym celem środowiskowym, w stosunku do którego będzie wnoszony istotny wkład, jest łagodzenie zmian klimatu. Można to zaobserwować np. w programach dofinansowań, gdzie stosowanie zasady DNSH jest połączone z wymaganiami wnoszenia istotnego wkładu właśnie w ten cel. Wynika to najczęściej z charakteru tego typu projektów. Ich priorytetem jest realizacja budynków o wysokiej efektywności energetycznej, która bezpośrednio przekłada się na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, co jest głównym kryterium tego celu.
Nie jest to jednak jedyna możliwa opcja – w kategorii działań związanych z realizacją inwestycji budowlanych istotny wkład może być też wnoszony w stosunku do celu środowiskowego „adaptacja do zmian klimatu” i gospodarka o obiegu zamkniętym.

Nieczynienie poważnych szkód w stosunku do celu „adaptacja do zmian klimatu”

W sytuacji, gdy projekt wnosi istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu (lub przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym) wymogiem zasady DNSH jest konieczność przeprowadzenia dla danej działalności analizy ryzyk klimatycznych.

W odniesieniu do istniejącej i nowej działalności z wykorzystaniem istniejących aktywów rzeczowych wymagane jest wdrożenie rozwiązań fizycznych i niefizycznych tj. „rozwiązań w zakresie adaptacji” w okresie do 5 lat. Powinny one zmniejszać najważniejsze zidentyfikowane ryzyka fizyczne związane z klimatem istotne dla danej działalności. Wymagane jest również sporządzenie planu w zakresie ich wdrożenia.

Natomiast w przypadku istniejącej i nowej działalności z wykorzystaniem nowych aktywów rzeczowych rozwiązania te należy zastosować w momencie projektowania i budowy oraz wdrożyć je przed rozpoczęciem działalności.

Powyższe wymagania szczegółowe są określone w rozporządzeniu uzupełniającym do Taksonomii i ustanawiającym techniczne kryteria kwalifikacji służące określeniu warunków, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu lub w adaptację do zmian klimatu, a także ustaleniu, czy nie wyrządza ona poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych [2]. Inne rozporządzenie określa warunki, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym [3].

Istotny wkład w cel „adaptacja do zmian klimatu”

Wniesienie istotnego wkładu w cel środowiskowy „adaptacja do zmian klimatu” wiąże się z dodatkowymi wymaganiami, które należy spełnić, aby nie tylko nie wyrządzać poważnej szkody w stosunku do tego celu, ale również wykazać, że nasza działalność przyczyni się w znaczący sposób do jego realizacji.

W przypadku wykonywania nowych budynków, techniczne kryteria kwalifikacji wnoszenia istotnego wkładu w adaptację do zmian klimatu wskazują na konieczność wdrożenia w ramach działalności gospodarczej rozwiązań fizycznych i niefizycznych („rozwiązania w zakresie adaptacji”), które zmniejszają najważniejsze zidentyfikowane ryzyka fizyczne związane z klimatem – istotne dla tej działalności.  Ryzyka te, podobnie jak w przypadku wnoszenia wkładu w inne cele środowiskowe, powinny zostać określone w analizie ryzyk klimatycznych dla danego projektu.

Wdrożone rozwiązania w zakresie adaptacji powinny:

1. nie wykazywać negatywnego wpływu na działania w zakresie adaptacji ani na poziom odporności na ryzyka fizyczne związane z klimatem – ludzi, przyrody, dziedzictwa kulturowego, dóbr i innych rodzajów działalności gospodarczej,
2. wykorzystywać metody oparte na zasobach przyrody lub w miarę możliwości na niebieskiej lub zielonej infrastrukturze,
3. zachować spójność z lokalnymi, sektorowymi, regionalnymi lub krajowymi strategiami i planami w zakresie adaptacji,
4. być mierzone i monitorowane z wykorzystaniem uprzednio zdefiniowanych wskaźników, a w przypadku niezgodności z nimi podejmowane są działania naprawcze,
5. gdy wdrożone rozwiązanie ma charakter fizyczny i obejmuje działanie, dla którego określono techniczne kryteria kwalifikacji – musi być zgodne z technicznym kryterium kwalifikacji dotyczącym nieczynienia poważnych szkód.

Wskazane powyżej punkty a-c są zbieżne z wymogami zasady DNSH w stosunku do celu „adaptacja zmian klimatu”. Jednak w przypadku wnoszenia istotnego wkładu w ten cel środowiskowy dodatkowo powinniśmy zapewnić wymierną weryfikację wdrożonych rozwiązań i odpowiednio reagować w razie powstania rozbieżności z założeniami. Jeśli charakter wdrożonych rozwiązań fizycznych podlega pod działalność określoną w technicznych kryteriach kwalifikacji, to należy zapewnić, aby spełniały one zasadę DNSH dla danego typu działań.

Jak wykonać ocenę projektu w aplikacji AthDNSH?

Techniczne kryteria kwalifikacji zasady DNSH dla poszczególnych celów środowiskowych są różne w zależności od tego, do jakiego celu środowiskowego dany projekt będzie wnosił istotny wkład. Aplikacja AthDNSH umożliwia przeprowadzenie oceny projektu pod kątem tych wymagań. Na poniższym przykładzie prześledzimy ten proces przy założeniu wnoszenia istotnego wkładu w adaptację do zmian klimatu.

Krok 1 – Informacje o inwestycji i kategoria działań

W pierwszej kolejności niezbędne jest wybranie kategorii działania odpowiadającej zakresowi naszego projektu. Wybierając kategorię „Budowa nowych budynków” w kolejnym kroku będziemy mogli zapoznać się z technicznymi kryteriami wnoszenia istotnego wkładu w trzy cele środowiskowe, zdefiniowane dla tej kategorii.

Krok 2 – Istotny wkład

Następny krok polega na wyborze celu środowiskowego, w stosunku do którego nasz projekt będzie wnosić istotny wkład. Wybierając cel „adaptacja do zmian klimatu”, z podpowiedzi w aplikacji dowiemy się, jakie są wymagane techniczne kryteria kwalifikacji. W polu Uzasadnienie, możemy natomiast szczegółowo opisać, w jaki sposób nasz projekt będzie spełniał te wymogi.

Krok 3 – Lista kontrolna

Na kolejnym etapie oceny analizujemy pozostałe pięć celów środowiskowych, aby wykazać zgodność z zasadą DNSH. Lista kontrolna pomoże w ustaleniu, w stosunku do których z pozostałych celów środowiskowych wystarczające będzie podejście uproszczone, a dla których należy przeprowadzić ocenę merytoryczną. Dlatego w przypadku każdego z tych celów wymagane jest udzielenie odpowiedzi na pytania:

• Czy projekt nie ma żadnego albo nie ma znaczącego przewidywanego wpływu na cel środowiskowy związany z bezpośrednimi i pierwotnymi pośrednimi skutkami projektu w całym jego cyklu życia, ze względu na swój charakter, i jako taki uznaje się go za zgodny z zasadą „nie czyń poważnych szkód” w odniesieniu do odpowiedniego celu?

oraz

• Czy projekt jest monitorowany jako wspierający cel związany ze zmianą klimatu lub cel środowiskowy o współczynniku 100%, i jako taki uznaje się go za zgodny z zasadą „nie czyń poważnych szkód” w odniesieniu do odpowiedniego celu?

Odpowiedź twierdząca na jedno z tych pytań dla danego celu środowiskowego jest wykazaniem jego zgodności z zasadą DNSH i w takim przypadku wystarczające będzie wpisanie poniżej uzasadnienia. Dany cel środowiskowy nie będzie już podlegać szczegółowej ocenie merytorycznej w kolejnym etapie analizy.
Odpowiedź przecząca oznacza, że ocena merytoryczna będzie konieczna.

Krok 4 – Ocena merytoryczna

Na tym etapie oceniamy projekt w odniesieniu do pozostałych celów środowiskowych pod kątem ich zgodności z technicznymi kryteriami kwalifikacji. Kryteria te są uzależnione od wybranej na wcześniejszych etapach kategorii działań i celu środowiskowego, w stosunku do którego wnosimy istotny wkład.
Aplikacja AthDNSH podpowiada nam, jakie wymagania powinny zostać spełnione, abyśmy mogli odpowiedzieć na pytania dla poszczególnych celów środowiskowych. Wynikają one wprost z Taksonomii i określonych w niej kryteriów czynienia poważnej szkody, zatem odpowiedź powinna być przecząca, aby wykazać, że nasz projekt nie wyrządza poważnych szkód w stosunku do tych celów środowiskowych. Uzupełnienie edytowalnego pola z uzasadnieniem odpowiedzi umożliwi nam opisanie, w jaki sposób projekt spełnia te kryteria, a informacja ta pojawi się w raporcie końcowym z oceny (generowanym po przeprowadzeniu całej analizy).

Krok 5 i 6 – Informacje o wnioskodawcy i podsumowanie

Wypełnienie informacji o podmiocie realizującym projekt oraz zatwierdzenie podsumowania umożliwią nam wygenerowanie raportu z oceny projektu.
Analiza tego typu wraz z raportem zawierającym informacje i uzasadnienie, w jaki sposób projekt spełnia wymagania wnoszenia istotnego wkładu w cel środowiskowy „adaptacja do zmian klimatu” oraz potwierdzenie, że nie wyrządza poważnych szkód w stosunku do pozostałych celów środowiskowych, może być przydatnym dokumentem, jeśli staramy się np. o dofinansowanie projektu.
Należy pamiętać, że zgodność z zasadą DNSH jest wymogiem koniecznym, jeśli projekt jest finansowany ze środków UE np. z KPO. Dlatego ważne jest, aby weryfikować ją nie tylko na etapie przygotowania projektu, ale przede wszystkim w trakcie jego realizacji, tak aby po jego ukończeniu mieć pewność, że wszystkie kryteria zostały spełnione oraz odpowiednio udokumentowane.