Warianty kosztorysu - kolejne kroki w Normie EXPERT

Warianty kosztorysu… czy to aby nie kolejny pomysł na dołożenie kosztorysantowi dodatkowej pracy? Co do tego, to bez dwóch zdań, wprowadzenie wariantów może spowodować w skrajnych przypadkach konieczność wykonania niemalże w całości nowego kosztorysu. Samo stwierdzenie „zróbmy kosztorys w kilku wariantach” wcale nie oznacza, że kosztorysant zmieni kilka pozycji lub materiałów na inne i po robocie. Może się bowiem okazać, że taka modyfikacja pociąga za sobą zmiany w projekcie i konieczność uzgodnienia ich z projektantem, który dokona niezbędnych obliczeń. Najprostszym przykładem takiej sytuacji niech będzie wymiana pokrycia dachowego z blachodachówki na dachówkę betonową. Dlatego też przed wprowadzeniem wariantów musimy mieć zawsze na uwadze bezpieczeństwo ludzi i konstrukcji. W przykładach opisanych w poniższym tutorialu zastosujemy warianty materiałowe, które nie spowodują konieczności zmian w projekcie.

Kiedy stosujemy warianty? Najczęściej spotykanym zastosowaniem jest wariantowanie ze względu na zastosowanie różnych materiałów i technologii wykonania robót. Producent znany/nieznany, cena wyższa/niższa, gwarancja dłuższa/krótsza, czas aplikacji krótszy/dłuższy, pracochłonność większa/mniejsza, efekt wizualny lepszy/gorszy etc. Przy obecnych technologiach jest w czym wybierać, a dopóki nie przeprowadzimy kalkulacji kosztorysowej, nie przekonamy się o tym, czy suma różnych czynników (cena, gwarancja, czas wykonania itp.), przeważy ostatecznie na korzyść danej technologii. Wariantowanie z pewnością przyda się także przy podejmowaniu decyzji czy wykonamy całość inwestycji lub remontu, czy tylko jakąś jej część (wariant przedmiarowania/obmiarowania).

Dodawanie i modyfikacja wariantów

W Normie EXPERT mamy dostępne warianty: elementów RMS, robocizny, pozycji, działów i obmiarów. Warianty mogą być aktywne lub nieaktywne. Nieaktywne warianty działów, pozycji, nakładów i obmiarów są w kosztorysie i drzewie działów i pozycji wyróżnione bladym kolorem, zaś numery nieaktywnych wariantów działów i pozycji są poprzedzone dolnym podkreśleniem. Warianty możemy zdefiniować dla całego kosztorysu (globalne) lub tylko w dziale lub pozycji (lokalne).
Operacje dodawania, modyfikacji, usuwania i ustawiania wariantów wykonujemy na drzewie wariantów karty Lista wariantów wyświetlonej na panelu właściwości.

Na górnym pasku znajdziemy poniższe polecenia:

Aby zdefiniować Nowe kryterium, klikamy na przycisk  lub wywołujemy polecenie Nowe kryterium z menu podręcznego. W drzewie wariantów, na górze, zostanie wygenerowany nowy wiersz, w którym w kolumnie Kryterium, wpisujemy nazwę nowego kryterium. Wraz z wierszem kryterium powstaje wiersz wariantu o nazwie nie wybrany żaden wariant. Naciśnięcie klawisza Enter lub przejście do innego wiersza spowoduje akceptację nazwy.

Wiersz nie wybrany żaden wariant znika w momencie kliknięcia na przycisk , co oznacza, że Kryterium wyboru musi mieć wybrany wariant.
Po kliknięciu na przycisk  zaznaczone kryterium będzie zdefiniowane dla całego kosztorysu – Kryterium globalne.
Aby zdefiniować nowy wariant, podświetlamy kryterium wyboru, a następnie klikamy przycisk  (ten sam efekt uzyskamy, wybierając z menu podręcznego polecenie Nowy wariant). W wygenerowanym wierszu w kolumnie Wariant wpisujemy nazwę wariantu. Jeśli chcemy, możemy od razu dodać do Kryterium wszystkie możliwe warianty.

Aby zmodyfikować dane kryterium lub wariant, podświetlamy go w drzewie i wybieramy odpowiednie polecenie z menu podręcznego lub klikamy właściwy przycisk. Nazwę edytujemy bezpośrednio w drzewie, klikając na niej jednokrotnie.
Aby usunąć kryterium lub wariant, zaznaczamy go w drzewie i wykorzystujemy przycisk  lub polecenie Usuń z menu podręcznego.
Aby przyporządkować dział, pozycję lub element RMS do danego wariantu, trzeba go zaznaczyć w kosztorysie, a następnie z panelu lub okna Właściwości aktywnego elementu otworzyć kartę Warianty. Na tej karcie zaznaczamy opcję Zależnie od wariantów, rozwijamy kryterium wyboru, klikamy na właściwy wariant i przeciągamy go na lewe pole. Jeżeli zaznaczony element ma być zawsze aktywny, wybieramy opcję Zawsze aktywny, a jeżeli zawsze nieaktywny - klikamy na opcję Zawsze nieaktywny.

Przykład 1: tworzenie wariantów materiałowych – jeden materiał

Przyporządkujmy warianty dla kosztorysu, w którym zaproponowano trzy warianty wykonania sieci kanalizacyjnej, odpowiednio z rur kamionkowych, polimerobetonowych i PVC. Ponieważ mamy trzy różne technologie wykonania robót, każda z nich została umieszczona w odrębnym dziale.
Zaznaczamy pierwszy dział i z menu podręcznego wybieramy Właściwości.

Na karcie Warianty zaznaczamy Zależnie od wariantów i z kryterium wyboru przeciągamy wariant Rury kamionkowe. Klikamy na OK.

Przechodzimy do kolejnego działu, podświetlamy go, wchodzimy we właściwości i postępujemy jak powyżej, przeciągając wariant Rury polimerobetonowe. Identycznie postępujemy z ostatnim działem. Teraz każdy dział przypisany jest do konkretnego wariantu.
Innym sposobem przywiązania elementu do wariantu jest otwarcie Listy wariantów, zaznaczenie danego wariantu i przeciągnięcie go na ten element.
Do jednego wariantu można przyporządkować kilka elementów, pozycji lub działów. Jeśli w jednej pozycji występuje więcej wariantów, to można tworzyć ich kombinacje, wykorzystując przyciski paska, który pokazuje się po przeciągnięciu wariantu.

Pora sprawdzić, jakie informacje niosą ze sobą poszczególne warianty. Rozwijając Panel właściwości – Lista wariantów, klikamy na  - aktywujemy podświetlony wariant.

Wyświetlona zostanie informacja o Wartości kosztorysu dla wybranego wariantu oraz o wartościach kosztorysu dla wariantów nieaktywnych, a także różnicy procentowej w stosunku do aktywnego wariantu.

Przykład 2: tworzenie wariantów materiałowych – dwa materiały

O ile w powyższym przykładzie mieliśmy jedno kryterium wyboru, to dla poniższego wprowadzimy dwa kryteria, każde w dwóch wariantach.
Wykonamy to dla materiałów. Dla pozycji Pokrycie dachów papą termozgrzewalną dwuwarstwowe wprowadzamy Kryterium papa podkładowa i papa nawierzchniowa, każde z wariantem Zdunbit i Junior. Pamiętamy, by w pozycji kosztorysowej znalazły się odpowiednio dwie papy podkładowe (Zdunbit i Junior) oraz dwie papy nawierzchniowe (też Zdunbit i Junior). Uzyskamy to poprzez naciśnięcie kombinacji klawiszy Alt+M lub z menu.

Przyporządkowanie robimy analogicznie, jak dla działów. Podświetlamy interesujący nas materiał, wybieramy Właściwości – Warianty i po kolei dla każdego z czterech materiałów dokonujemy przyporządkowania.

Po dokonaniu przyporządkowania na Panelu właściwości – Lista wariantów wybieramy interesujące nas kryterium wyboru i wariant. W ten sposób szybko możemy dokonać różnych symulacji ze względu na wariant użytego materiału.

Przykład 3: łączenie wariantu materiałowego z przedmiarowym

Na zakończenie połączymy Kryterium - Wariant materiałowy z Kryterium - Wariant przedmiarowy. To często zdarzająca się sytuacja, gdy zmiana wariantu materiałowego nie zagwarantuje całościowego wykonania remontu/inwestycji i konieczne jest wyłączenie jakiegoś fragmentu prac.
Nasz kosztorys składa się z trzech prostych pozycji, gdzie w pierwszej mamy do wykonania Parking 1 i 2 o różnych powierzchniach, w drugiej obrzeża betonowe, których ilość do wykonania zależy od powierzchni Parkingu oraz w trzeciej pozycji chodnik z kostki szarej lub kolorowej.

Warto zwrócić uwagę, że w programie niektóre pozycje z bazy katalogowej zawierają już warianty, stąd dla poniższej pozycji wystarczyło wybrać opcję Wszystkie warianty, by automatycznie pojawiły się na Liście wariantów.

Nam pozostanie dopisanie Kryterium Parking nr 1 i 2.

Teraz przyporządkowujemy ilości przedmiarowe do Kryterium Parking - Wariant nr 1 i nr 2.
Przyjmijmy założenie, że wykonamy całą powierzchnię Parkingu nr 1 i 2, przy nieprzekroczeniu określonej kwoty, w przeciwnym razie wykonamy tylko Parking nr 1.
Stąd wprowadzamy dla wariantu 2 (całość powierzchni) funkcję ALBO.

Teraz wartość kosztorysowa naszej pozycji dla całej powierzchni wynosi ponad 300 tys. zł.

lub ok. 92 tys. zł tylko dla powierzchni mniejszej.

Co ważne, w ślad za zmianą ilości w pozycji 1 ulega również zmianie ilość w pozycji 2 - o to nam chodziło. Pamiętamy też o wybraniu odpowiedniego wariantu ze względu na kolor kostki.
W przypadku, gdybyśmy ustawili pozycję jako nieaktywną, a w obmiarach innych pozycji byłyby do niej odwołania, wyświetlane jest okno Odwołania do deaktywowanej pozycji z możliwością wyboru, co zrobić. Odwołanie można: pozostawić, zastępować wartością (wtedy wyliczenia zostaną zamienione na wartość) lub zastępować wyrażeniem (w polu obok wpisujemy to wyrażenie lub np. odwołanie do innej pozycji).

Warto też pamiętać, że przy wariantach materiałowych możemy skorzystać z opcji Do opisu, wówczas opis wybranego materiału automatycznie znajdzie się w opisie pozycji (o czym doskonale powinniśmy już wiedzieć).

Reasumując, aktywny wariant możemy wybrać poprzez wywołanie Listy wariantów i tam, na drzewie klikamy na odpowiednim wariancie, a następnie na przycisk . Drugi sposób to wybranie z menu podręcznego polecenia Aktywuj wariant.
Niezależnie od wybranych wariantów zaznaczony element kosztorysu można aktywować lub dezaktywować za pomocą przycisków grupy Warianty

lub z paska narzędzi menu podręcznego wywoływanego dla zaznaczonego elementu.

Teraz gdy już wiemy, jak utworzyć, stosować i aktywować Warianty, wszelkie analizy kosztowe, ilościowe i czasowe nie powinny dla nas stanowić żadnego problemu, a co najważniejsze w znacznym stopniu ułatwią podjęcie decyzji o wyborze technologii i zakresu prac.